صلابت زبان ترکی

یه مقاله نسبتا خوب از یک وبلاگ ترکی درباره زبان ترکی براتون میذارم امیدوارم لذت ببرید!

ادامه رو ببینید ==>

ادامه نوشته
+ نوشته شده در شنبه بیست و یکم دی ۱۳۸۷ ساعت 11:32 توسط داود بشیرزاده  | 

ترکی در ویکیپدیا

زبان ترکی آذربایجانی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

(تغییر مسیر از ترکی آذربایجانی)
پرش به: ناوبری, جستجو


این نوشتار پیرامون زبان ترکی آذربایجانی است. در مورد زبان آذری به صفحه زبان آذری مراجعه نمایید.
ترکی آذربایجانی

حوزه استفاده ایران جمهوری آذربایجان، ترکیه، عراق، گرجستان، روسیه
شمار گویشوران  : ۱۶[۱] تا ۲۳٫۳ درصد جمعیت ایران (۱۵٬۵۲۳٬۰۹۰ میلیون نفر در سال ۱۳۸۱)[۲]،۹۰٫۶درصد (۷٬۳۸۴٬۴۷۸ میلیون نفر) جمعیت جمهوری آذربایجان[۱]، ؟ درصد ترکیه

۲۵ [۲][۳] الی ۳۱ [۳] [۴] میلیون نفر ، ارقام تخمینی هستند
گویشوران در ایران ۱۶[۵] تا ۲۳٫۳ درصد جمعیت ایران[۶]
خانواده زبانی زبان‌های آلتائی، ترکی، ترکی غربی
زبان رسمی جمهوری آذربایجان
کدهای زبان

ISO 639-1

 az

ISO 639-2

 aze

ISO/DIS 639-3

لهجه‌ها :

زبان ترکی آذربایجانی (به ترکی آذربایجانی: Azərbaycan türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زبان گفتاری اهالی در منطقه آذربایجان ایران و سایر مناطق آذربایجانی‌نشین ایران و زبان رسمی جمهوری آذربایجان است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان گفتاری همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان و داغستان رایج است. در دهه‌های اخیر آذربایجانی‌های بسیاری به شهرهای بزرگ روسیه، اروپا، امریکا و کانادا مهاجرت کرده و جوامع قابل توجهی را در این کشورها تشکیل می‌دهند.

فهرست مندرجات

[نهفتن]

[ویرایش] گروه‌بندی‌ زبانی

ترکی آذربایجانی زیرشاخه زبان‌های ترکی و زبان اکثر مناطق ترک نشین ایران از جمله آذربایجان است.

[ویرایش] ارقام جمعیتی

در مورد شمار سخنگویان به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظری وجود ندارد و برآوردها متفاوت است. عمده این تفاوت عدم ارائه آمار رسمی از سوی دولت ایران برمی‌گردد.تمامی ارقام ارائه شده بر اساس تخمین می باشند.با این وجود تحقیقی در این مورد در ایران صورت گرفته به شرح زیر است:

در آمارگیری جامع [نیازمند منبع] سال ۱۳۸۱/۲۰۰۲ در ایران، ۲۳٫۳ درصد از ایرانیان زبان مادری خود را ترکی آذربایجانی عنوان کردند.[۷]

جمعیت ایران در آن سال ۶۶٬۶۲۲٬۷۰۴ نفر برآورد شده‌است.[۸] که با این حساب شمار آذربایجانی‌زبانان ایران در آن سال ۱۵٬۵۲۳٬۰۹۰ نفر بوده‌است.

مناطق آذربایجانی‌زبان در شمال غرب ایران.

کتابچه سیا بنابر تخمینی که آمریکا در سال ۱۹۴۳ در مورد اقوام ایران انجام داده‌است، شمار سخنگویان ترکی آذربایجانی را ۲۴٪ تخمین زده‌است . (با در نظر گرفتن قشقایی‌ها). تخمین دانشنامه زبان کمبریج [۴] (منبع ۲) برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران (۱۵٪) بوده‌است (با احتساب قشقایی‌ها). دانشنامه بین‌المللی زبانشناسی [۵] نیز در تخمین سال ۱۹۸۶، تعداد سخنگویان به این زبان در ایران را ۷۷۶۰۰۰۰ نفر (۱۶٪ درصد) براورد می‌کند که به تخمین دانشنامه زبان کمبریج بسیار نزدیک است. تفاوت تخمین سیا و این دو مرجع را می‌توان ناشی از تحولات اجتماعی بین ۱۹۴۳ تا ۱۹۸۶ و مهاجرت ترکان به تهران و دیگر مناطق ایران و همچنین سکنی گزیدن عشایر قشقایی در شهرها دانست.

سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ جمعیت ترک زبانان جمهوری آذربایجان را ۹۰٫۳٪ از مردم آن کشور گزارش کرده‌است. جمعیت آن جمهوری در سال ۲۰۰۸ برابر با ۸٬۱۷۷٬۷۱۷ نفر اعلام شده‌است که با این حساب ۷٬۳۸۴٬۴۷۸ نفر از مردم جمهوری آذربایجان به ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند..[۹]

[ویرایش] خط زبان ترکی آذربایجانی

[ویرایش] تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن

در سده نوزده میلادی افرادی مسئلهٔ تغییر الفبای آذر را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۷۸) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروهی دیگر از جمله روحانیان روبرو شد. این مسئله در دورهء بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸-۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد ولی خط عربی هنوز بکار گرفته می‌شد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.

[ویرایش] تغییر به الفبای لاتین (۱۹۲۶)

در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس ترک شناسی در باکو برگزار گردید. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفادهٔ تمام ترک زبانان اذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری "کمال پاشا"(آتاترک) رفرم خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام "ینی الیفبا" (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قیرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.

[ویرایش] تغییر به الفبای سیریلیک

در سال ۱۹۳۹ الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگرین خط لاتین گردید. در ضمن تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. یکی از دلایل تغییر خط دوباره در این دوره و عدم هماهنگی مابین گروههای زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید می‌تواند بر اثر سیاست تجزیه نمودن ملتها و ممانعت از احساسات ملی گرایانه باشد. ترس استالین که ازاتحاد و قدرت گرفتن دو بارهٔ مسلمانان که اغلب آنها ترک زبان هم بودند، سرکوب زبانهای غیر روس در محدودهٔ جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی با شدت بسیار ادامه پیدا کرد که تا سقوط این اتحادیهٔ در 1991 ادامه داشت. ولی بعضی از این جمهوریها پس از استقلال خود در سال 1991 الفبای خود را دوباره به لاتین بر گرداندند.

البته خط باستانی ترک‌ها خط رونیک [نیازمند منبع] بوده که با پذیرفتن اسلام و تبدیل خط رایج به عربی که بسیار آسان تر از رونیک است خط رونیک به فراموشی سپرده شد .

جدول مقایسهء الفبای آذربایجانی
عربی لاتین سیریلیک لاتین
تا 1929 1929–1939 1939–1991 از1991
ﺍ A a А а A a
ﺏ B b Б б B b
ﺝ C c Ҹ ҹ C c
چ Ç ç Ч ч Ç ç
ﺩ D d Д д D d
ائ E e Е е E e
ه ( فتحه) Ə ə Ә ә Ə ə
ﻑ F f Ф ф F f
گ G g Ҝ ҝ G g
ﻍ Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ
ﺡ,ﻩ H h Һ һ H h
ﺥ X x Х х X x
ای Ь ь Ы ы I ı
ﻱ I i И и İ i
ژ Ƶ ƶ Ж ж J j
ﻙ K k К к K k
ﻕ Q q Г г Q q
ﻝ L l Л л L l
ﻡ M m М м M m
ﻥ N n Н н N n
ﻭ O o О о O o
ؤ Ɵ ɵ Ө ө Ö ö
پ P p П п P p
ﺭ R r Р р R r
ﺙ,ﺱ,ﺹ S s С с S s
ﺵ Ş ş Ш ш Ş ş
ﺕ,ﻁ T t Т т T t
ﻭ U u У у U u
ﻭ Y y Ү ү Ü ü
ﻭ V v В в V v
ی J j Ј ј Y y
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ Z z З з Z z

آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای مانده‌است که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q,ə) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته می‌شود، البته از الفبای لاتین نیز بعضا در اینترنت استفاده می‌شود. در حال حاضر زبانهای ترکی که از الفبای لاتین استفاده می‌کنند عبارت‌اند از ترکی آذربایجانی (جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزازقی،ازبکی، اویغوری(بخشا)، گاگاوز(مولداوی)، تاتار و چند جمهوری خودمختار در روسیه.

[ویرایش] واژه‌سازی در زبان ترکی آذربایجانی

دستور زبان ترکی آذربایجانی متأثر از هم آوائی صوتی حروف است. در زبان ترکی آذربایجانی صداهای خشن (O,U,A,I) و صداهای نازک (Ö,Ü,E,Ə,İ) نمی‌توانند در ریشه یک واژه با هم مخلوط شوند و با همان ترتیب فوق در کلمه می‌آیند. مانند Gözəllik و Ayrılıq. واژه‌های بیگانه نیز تا حد امکان تحت تأثیر این قانون قرار می‌گیرند. مانند کلمه عربی حسین (Hoseyn) که در ترکی Hüseyn و کلمه عربی عباس (Əbbas) که در ترکی (Abbas) گفته می‌شود. گروهی از ترکی آذربایجانی زبانها هنگام صحبت کردن به زبان‌های دیگری، ناخودآگاه از این قانون طبیعی زبان خود پیروی می‌کنند.

زبان ترکی آذربایجانی از نظر ساختاری جزو زبانهای التصاقی بشمار می‌آید. در این زبان ریشه یک فعل یا یک اسم را می‌توان با اضافه کردن پسوندهای متعدد تغییر زمانی، جمعی و صفتی داد.

افعال آذربای همه با قاعده‌اند، به جز فعل ناقص و فراموش شده ایمک به معنی بودن.

افعال متعددی درترکی آذربایجانی با اضافه کردن پسوند به افعال لازم ساخته می‌شود. بطور مثال: اوخشاماق=شبیه بودن ← اوخشاتماق= شبیه کردن

. افعال متعدی درجه دو و درجه سه نیز قابل ساخت است: یازماق=نوشتن(متعدی)← یازدیرماق= به‌وسیله کسی دیگر نوشتن(متعدی درجه دو)← یازدیرتماق =وسیله نوشتن کسی را فراهم کردن (متعدی درجه سه).

ترکیب پسوندها و حالات افعال در ترکی آذربایجانی به خلق کلماتی منجر می‌شود که بیان آنها در برخی زبان‌های دیگر با یک یا چند جمله مقدور است. مثال: اونلاری سئویشدیرمه لییک (onlari sevişdirmə liyik)= آن‌ها را باید تشویق کنیم که همدیگر را دوست داشته باشند.

[ویرایش] ادبیات ترکی آذربایجانی

یک صفحه از کتاب کلیات کنزالمصائب، قمری دربندی

آثار مکتوب ادبی ترکی آذربایجانی متعلق به قرن سیزده میلادی [نیازمند منبع] و اشعار حسن اوغلو و نصیر باکویی است. در قرن چهاردهم میلادی شاعران بزرگی چون نسیمی، قاضی برهان‌الدین و ضریر آثار خود را به این زبان نوشته‌اند. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقه حروفیه را می‌توان معمار شعر ترکی آذربایجانی شمرد. شاه اسماعیل ختایی و محمد فضولی دو شاعر توانای اوخر قرن پانزده و اوایل شانزدهم میلادی هستند. فضولی شاعری با شهرت جهانی است که اشعار او به زبانهای مختلف ترجمه شده‌است. واقف و آقا مسیح شیروانی نمونه‌ای از شعرای قرن ۱۸ هستند. در قرن ۱۹ نیز شاهد شعرای بنامی چون نباتی و هیدجی، تیلیم خان ساوه‌ای، ماذون قشقائی وشکوهی مراغه‌ای هستیم. ده‌ها شاعر دیگر چون حقیقی و شیخ قاسم انوار و حبیبی و صراف و... و ادیبان معاصری چون معجز شبستری، ساهر، بولوت قاراچورلو (سهند)، حداد ، حمیده رئیس زاده ، کریمی مراغه‌ای و شهریار راکه در دوران معاصر به ترکی آذربایجانی شعر گفته‌اند را می‌توان نام برد.

کتاب المقتل به نثر نگاشته شده است

ادبیات ترکی در زمینه مرثیه سرایی برای اهل بیت عصمت و طهارت نیز از گنجینه‌ای غنی بهره مند است. از میان شاعران این عرصه می‌توان به قمری دربندی ، شاکی قره باغی ، صراف تبریزی ، مضطر اردبیلی ، یورتچی ، حیرانی ، بیکس ، خائف ، شاکر ، حقیر ، باجی ، منعم ، دخیل مراغه ای ، عاصم ، عندلیب ، بیضای اردبیلی، تاج الشعراء یحیوی، دلریش ، منزوی اردبیلی اشاره نمود.[۱۰]

گنجینه ادبی معاصر جمهوری آذربایجان شامل ادیبان بزرگی چون میرزا فتحعلی آخوند زاده، جلیل محمدقلی‌زاده، علی اکبر صابر، حسین جاوید، جعفر جبارلی، سلیمان رستم، صمد وورغون، محمد آصلان ، میکاییل مشفق، خلیل رضا، بختیار وهابزاده و علی آقاواحد هستند.

[ویرایش] ادبیات شفاهی آذربایجان

صفحه‌ای از دیباچهٔ دیوان اشعار فضولی به زبان ترکی

زبان عربی و فارسی به بخشی از ادبیات ترکی آذربایجانی که آنرا ادبیات دیوانی مینامند تأثیر گذارده‌اند، که این تأثیر را به روشنی در اشعار تقلید شده فضولی از غزلیات فارسی می‌توان مشاهده کرد. درادبیات دیوانی لغات ترکی اصیل همراه با تشبیهات بسیاری که از شعر و ادب فارسی نشأت گرفته‌است را به روشنی می‌توان دید.

ادبیات شفاهی و عاشیقی آذربایجان به علت مردمی بودن، توانسته‌است بالندگی خود را بسیار خوب حفظ کند. داستان‌های کاملی چون کوراغلو و آسلی و کرم با سوژه‌های بسیار متفاوتی به طور زنده توسط هنرمندان مردمی تحول یافته‌اند. این داستان‌ها برای اولین بار در قرن بیستم به صورت کتبی در آمده و مانند بسیاری از آثار ادبی منجمد شده‌اند.

بایاتی‌ها یا دوبیتی‌های شفاهی آذربایجان از غنای بالایی برخوردارند. ادبیات و موسیقی عاشیق‌ها با قدمتی دیرینه جایگاه و تقدس خاصی بین ترکها و آذربایجانیان دارد. آتالار سؤزو یا امثال زبان ترکی که عموماً پندهایی عاقلانه و انسانی است. آغیلار (مرثیه‌ها) و لایلالار نیز قسمتی از ادبیات شفاهی ترکی آذربایجانی را تشکیل می‌دهند. داستان‌های فولکلوری چون دده‌قورقود، کوراوغلو، آرزی و قمبر، عباس و کولگز، عاشیق‌غریب، قاچاق‌نبی، ... از غنای ادبیات شفاهی ترکی آذربایجان سخن می‌گویند.

[ویرایش] نام‌گذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی

شمارش اعداد در زبان ترکی آذربایجانی تابع قاعده معینی است و از لحاظ دستوری و نوشتاری استثنایی در آن وجود ندارد. اعداد شامل : بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) می باشد.برای نمونه به این نامگذاری ها توجه کنید: [۱۱] [۱۲]

  • اون (۱۰) + بیر (۱)=اون بیر (۱۱)
  • اون (۱۰) + آلتی (۶)=اون آلتی (۱۶)
  • اییرمی (۲۰) + سککیز(۸)=اییرمی سککیز (۲۸)
  • اوتوز (۳۰) + بئش (۵)=اوتوز بئش (۳۵)
  • یئتمیش (۷۰) + اوچ (۳)=یئتمیش اوچ (۷۳)
  • دوخسان (۹۰) + دوققوز (۹)=دوخسان دوققوز (۹۹)
  • یوز (۱۰۰) + اللی (۵۰)=یوز اللی (۱۵۰)
  • بئش یوز (۵۰۰) + آلتمیش (۶۰)=بئش یوز آلتمیش (۵۶۰)
  • سککیز یوز (۸۰۰) + اوتوز اوچ (۳۳)=سککیز یوز اوتوز اوچ (۸۳۳)
  • مین (۱۰۰۰) + یوز اون بیر (۱۱۱)=مین یوز اون بیر (۱۱۱۱)
  • سه هشتم=سککیزده اوچ
  • یک دوم=ایکی ده بیر (یاریم)
  • اوچ ، اوسته گل بئش ، برابر دیر سککیز (۸=۵+۳)
  • هزار و سیصد و هفتاد و هشت = مین اوچ یوز یئتمیش سککیز
  • دو ممیز بیست وپنج صدم (25/2)=ایکی تام ، یوزده اییرمی بئش
  • دهها=اونلار ، اونلارجا
  • صدها=یوزلر ، یوزلرجه
  • هزارها=مین لر ، مین لرجه
  • میلیو ن و میلیارد=ملیون و ملیارد
  • آلتی ، چیخ ایکی ، برابر دیر دؤرد (۴=۲–۶)

از لحاظ محاوره و گفتگوی شفاهی به این زبان در ایران و در بعضی از مناطق جمهوری آذربایجان استثنایی وجود دارد. و آن کاربرد کلمه فارسی هشتاد به جای کلمه ترکی آن یعنی سکسن می باشد. البته کلمه هشتاد در این حالت تابع قواعد شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی است . این استثنا در مورد آذربایجانی های شرق ترکیه ، گرجستان ، داغستان و مناطق شمالی جمهوری آذربایجان صادق نیست.[۱۳]

  • شمارش اعداد از هشتاد تا عدد نود در زبان محاوره ای ترکی آذربایجانی در ایران بدین صورت است: هشتاد (۸۰) ، هشتاد بیر (۸۱) ، هشتاد ایکی (۸۲) ، هشتاد اوچ (۸۳) ، هشتاد دؤرد (۸۴) ، هشتاد بئش (۸۵) ،هشتاد آلتی (۸۶) ، هشتاد یئددی (۸۷) ، هشتاد سککیز (۸۸) ، هشتاد دوققوز (۸۹) ، دوخسان (۹۰)
  • شمارش اعداد هشتاد تا عدد نود در زبان نوشتاری ترکی آذربایجانی بدین صورت است: سکسن (۸۰)، سکسن بیر (۸۱)، سکسن ایکی (۸۲) ، سکسن اوچ (۸۳) ، سکسن دؤرد (۸۴)، سکسن بئش (۸۵) ، سکسن آلتی (۸۶) ، سکسن یئددی (۸۷) ، سکسن سککیز (۸۸) ، سکسن دوققوز (۸۹) ، دوخسان (۹۰)

چگونگی نامگذاری ، شمارش و بیان اعداد در ترکی آذربایجانی در جدول زیر ارائه شده است. [۱۴]

نامگذاری و شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی
فارسی ترکی آذربایجانی Azərbaycan Türkcəsi فارسی ترکی آذربایجانی Azərbaycan Türkcəsi فارسی ترکی آذربایجانی Azərbaycan Türkcəsi
یک بیر Bir یکی بیرینجی Birinci یکمین بیرینجیسی Birincisi
دو ایکی İki دوم ایکینجی İkinci دومین ایکینجیسی İkincisi
سه اوچ Üç سوم اوچونجو Üçüncü سومین اوچونجوسو Üçüncüsü
چهار دؤرد Dörd چهارم دؤردونجو Dördüncü چهارمین دؤردونجوسو Dördüncüsü
پنج بئش Beş پنجم بئشینجی Beşinci پنجمین بئشینجیسی Beçincisi
شش آلتی Alti ششم آلتینجی Altıncı ششمین آلتینجیسی Alıncısı
هفت یئددی Yeddi هفتم یئددینجی Yeddinci هفتمین یئددینجیسی Yeddincisi
هشت سککیز Səkkiz هشتم سککیزینجی Səkkizinci هشتمین سککیزینجیسی Səkkizincisi
نه دوققوز Doqquz نهم دوققوزونجو Doqquzüncü نهمین دوققوزونجوسو Doqquzüncüsü
ده اون On دهم اونونجو Onuncü دهمین اونونجوسو Onuncüsü
دوازده اون ایکی Oniki دوازدهم اون ایکینجی Onikinci دوازدهمین اون ایکینجیسی Onikincisi
شانزده اون آلتی Onalti شانزدهم اون آلتینجی Onaltıncı شانزدهمین اون آلتینجیسی Onaltıncısı
بیست اییرمی Yirmi بیستم اییرمینجی Yirminci بیستمین اییرمینجیسی Yirmincisi
سی اوتوز Otuz سی ام اوتوزونجو Otuzüncü سی امین اوتوزونجوسو Otuzüncüsü
چهل قیرخ Qırx چهلم قیرخینجی Qırxıncı چهلمین قیرخینجیسی Qırxıncısı
پنجاه اللی Əlli پنجاهم اللینجی Əllinci پنجاهمین اللینجیسی Əllincisi
شصت آلتمیش Altmış شصتم آلتمیشینجی Altmışıncı شصتمین آلتمیشینجیسی Altmışıncısı
هفتاد یئتمیش Yetmiş هفتادم یئتمیشینجی Yetmişinci هفتادمین یئتمیشینجیسی Yetmişincisi
هشتاد سکسن Səksən هشتادم سکسنینجی Səksəninci هشتادمین سکسنینجیسی Səksənincisi
نود دوخسان Doxsan نودم دوخسانینجی Doxsaninci نودمین دوخسانینجیسی Doxsanincisi
صد یوز Yüz صدم یوزونجو Yüzüncü صدمین یوزونجوسو Yüzüncüsü
سیصد اوچ یوز Üçyüz سیصدم اوچ یوزونجو Üçyüzüncü سیصدمین اوچ یوزونجوسو Üçyüzüncüsü
هزار مین Min هزارم مینینجی Mininci هزارمین مینینجیسی Minincisi

[ویرایش] صفت در ترکی آذربایجانی

صفت‌ها که ویژگی و حالت اسم (موصوف) را بیان کی می‌کند اغلب به همراه اسم می‌آیند. صفت در ترکی آذربایجانی قبل از اسم (موصوف) می‌آید: ساری آلما (سیب زرد)

  • صفت اشاره : اگر ضمایر اشاره همراه با اسم بیایند در این صورت نقش صفت را ایفا می‌کنند.
  • صفت مقدار: به صفتی اطلاق می‌شود که بر مقدار (قابل شمارش یا غیر قابل شمارش) موصوف دلالت کند :آز (کم) ، چوخ (زیاد) ، چوخ آز (خیلی کم) ، اون (ده) ، بیر(یک) ...
  • صفت پرسشی: به همراه اسم می‌آید و درباره آن سوال می‌کند: نئچه گون (چند روز) ، هانسی آغاج (کدام درخت؟)
  • صفت مطلق : به ویژگی ثابت و حالت پایدار موصوف اشاره می‌کند : قوجا کیشی (پیرمرد) ، قیزیل اوزوک (انگشتری طلا) ، گؤزل قیز (دختر زیبا)
  • صفت تفضیلی : این صفت در ترکی آذربایجانی با افزودن کلمه "داها" (Daha) قبل از صفت و افزودن پسوند "دان" به آخر اسم ساخته می‌شود: بو اوشاق او اوشاق دان داها گؤزل دیر (این کودک از آن کودک زیباتر است) ، داها اوجا (بلندتر) ، داها بؤیوک (بزرگتر) ، داها سرین (خنک تر) ، برخی اوقات پسوند "راق" به آخر صفت افزوده شده و همان معنی تفضیل را می‌رساند: اوجا + راق = اوجاراق (بلندتر)
  • صفت عالی : ترکیب این صفت با اضافه کردن حرف "ان" (Ən) به قبل از صفت به وجود می‌آید: ان گوزل (زیباترین) ، ان اوجا (بلندترین) ، ان یئنی (جدیدترین)[۱۵] [۱۶] [۱۷]

[ویرایش] جستارهای وابسته

[ویرایش] پیوند به بیرون

[ویرایش] منابع

  1. ↑ N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
  2. ↑ *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
  3. ↑ http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AZ
  4. ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb
  5. ↑ N. Ghanea-Hercock, Ethnic and religious groups in the Islamic Republic of Iran. London: University of London, Institute of Commonwealth Studies, 2003, p. 6.
  6. ↑ *Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
  7. ↑ Riaux, G. «The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran.» CENTRAL ASIAN SURVEY. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.
  8. ↑ داده‌نامه سازمان سیا.
  9. ↑ داده‌نامه سیا
  10. ↑ تورک خلق ادبیاتی ،علیرضا صرّافی
  11. ↑ کتاب درسی آذربایجان تورکجه سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوف
  12. ↑ تورکجه اوخو کیتابی / مهدی عباسی – ارومیه 1383 - خود آموز
  13. ↑ آذربایجان ادبی دیلی تاریخی - پروفسور نظامی خودیئف - ترجمه حسین شرقی
  14. ↑ کتاب درسی آذربایجان تورکجه سی برای مقطع ابتدائی در جمهوری آذربایجان / تالیف یحیی کریم اوف
  15. ↑ دستور زبان ترکی آذربایجانی-علی م گونئیلی
  16. ↑ علم معانی (لکسیکولوژی) ترکیب زبان آذری ادبی معاصر - دکتر محمد تقی زهتابی - تبریز 1371
  17. ↑ ترکی آذربایجانی در سفر - ترجمه عباد ممی زاده ینگجه ، صابر شیبانی اصل 1379

1- نظری به تاریخ آذربایجان، دکتر محمد جواد مشکور، ج 1، تهران ۱۳۳۹ ، ص ۱۵۲ 2- تاریخچه تحول در خط آذربایجانی 3- الفبا در دیگ جوشان سیاست

‎

  1. The Cambridge Encyclopedia of Language, David Crystal,Cambridge University Press, 1989
  2. Encyclopædia Britannica 2006 Ultimate Reference Suite DVD Version: 2006.01.00.000000000
  3. CIA Factbook
منبع: ویکیپدیا
+ نوشته شده در چهارشنبه یازدهم دی ۱۳۸۷ ساعت 10:24 توسط داود بشیرزاده  |